تغذیه در بیماران مبتلا به سرطان

مطالعات نشان داده که یک سوم مرگ و میر ناشی از سرطان را می­توان به تغذیه و سایر عوامل مربوط به شیوه زندگی مثل رژیم غذایی غلط ، فقدان فعالیت بدنی و اضافه وزن و یک سوم دیگر را ناشی از استعمال دخانیات دانست. بررسی­های علمی صورت گرفته شده نشان داده­اند که با اصلاح تغذیه، کنترل وزن، فعالیت فیزیکی و عدم مصرف دخانیات می توان از بروز سرطان پیشگیری کرد.

اتیولوژی سرطان

• دریافت بیش از حد کالری ( از طریق مواد غذایی و مشروبات الکلی)
• استعمال دخانیات
• اشعه و امواج
• ویروس­ها
• استرس
• ترکیبات سرطان­زا در مواد غذایی نمک سود شده، کنسروی یا فراوری شده
• هیدروکربن­های آروماتیک که در طی کباب کردن گوشت ایجاد می­شود

در کنترل سرطان، تغذیه و رژیم درمانی تحت عنوان MNT( Medical Nutrition Therapy)  به عنوان گام مهمی در کنار دارو درمانی مطرح است. در کشورهای پیشرفته به محض شناسایی بیماری و شروع درمان تحت نظر متخصصان انکولوژی و رادیوتراپی، بیمار تحت رژیم غذایی نیز قرار می­گیرد تا با حمایت­های تغذیه­ای تا حد امکان از بروز مشکلات احتمالی پیشگیری شود.

اهمیت توجه به تغذیه این بیماران : در این بیماری تولید عوامل ضد توموری ( که به طور طبیعی توسط بدن تولید می­شود ) و همچنین شیمی درمانی و رادیوتراپی باعث بروز کم اشتهایی و مشکلات تغذیه­ای می شود. در این بیماران با وجود اینکه بدن در شرایطی قرار گرفته است که سلول­ها نیازهای غذایی خاص و افزایش یافته­ای دارند ولی کمتر غذا دریافت می­کنند.

در این بیماران اغلب کاهش وزن و تحلیل عضلانی مشاهده می­شود. به همین دلیل رژیم غذایی این بیماران باید پرکالری باشد. برای محاسبه کالری مورد نیاز، فرمول­های مختلفی وجود دارد که فرمول هریس-بندیکت یکی از کاربردی­ترین آنهاست.

مردان بالغ:
66.5 + (13.75 x وزن بدن (کیلوگرم)) + (5.003 x قد (سانتیمتر)) - (6.755 x سن) = BMR
 زنان بالغ:
55.1 + (9.563 x وزن بدن (کیلوگرم)) + (1.850 x قد (سانتیمتر)) - (4.676 x سن) = BMR

البته  علاوه بر قد، وزن و سن بیمار دو فاکتور مهم شدت بیماری و میزان فعالیت برای محاسبه به کار می رود.

مطالعات نشان داده اند بیمارانی که قادر به حفط وزن خود هستند بهتر می توانند بیماری را تحمل کنند. بهترین معیار برای ارزیابی وزن، نمایه توده بدن یا BMI  می باشد و بهترین محدوده  5/18 تا 25 است.

دریافت پروتئین

در این بیماران نیاز به پروتئین افزایش می­یابد. دریافت پروتئین اضافی به منظور بازسازی و جبران بافت­های تحلیل رفته ناشی از بیماری و نیز حفظ عملکرد سیستم ایمنی در محدوده طبیعی ضروری می­باشد. بطور کلی رژیم غذایی این بیماران باید بصورت رژیم غذایی پرکالری و پر پروتئین تنظیم گردد. نیازمندی روزانه پروتئین به وزن واقعی بدن بستگی دارد. این نیاز در بیماران بدون استرس کاتابولیک 1- 2/1 به ازای هر کیلوگرم وزن بدن و در بیماران هایپرکاتابولیک  2/1- 6/1 به ازای هر کیلوگرم وزن بدن محاسبه می شود.

دریافت چربی

در بیماران مبتلا به سرطان باید مقادیر متعادل چربی در رژیم غذایی در نظر گرفته شود. زیرا چربی انرژی بدن این بیماران را تامین می­کند و هر چند مصرف زیاد چربی در این بیماران باید کنترل گردد، محدودیت شدید چربی نیز می­تواند منجر به کاهش وزن آنها شود. بهتر است از چربیهای مفید یعنی اسیدهای چرب غیراشباع مانند دانه های روغنی، مغزهای گیاهی، فراورده های دریایی و روغنهای گیاهی استفاده شود و مصرف چربی­های اشباع نظیر چربی­های حیوانی، لبنیات پرچرب و زرده تخم مرغ محدود گردد.

دریافت مایعات

دریافت مناسب مایعات جهت حفظ تعادل الکترولیت­ها در بدن بیماران مبتلا ضروری می­باشد. ارزیابی و کنترل مایعات بدن جهت تشخیص علل تغییرات در تعادل مایعات نظیر تب، آسیت، ادم و اسهال و استفراغ بسیار مهم است. نیاز به مایعات بر حسب سن به این صورت است :

افراد زیر 55 سال : 40-30 میلی لیتر به ازای هر کیلوگرم وزن بدن

افراد 65- 55 سال : 30 میلی لیتر به ازای هر کیلوگرم وزن بدن

افراد بالای 65 سال : 25 میلی لیتر به ازای هر کیلوگرم وزن بدن

آنتی اکسیدان­ها و مکمل­های ویتامین

مطالعات در مورد مصرف آنتی­اکسیدان­ها و اثر آنها در پیشگیری از سرطان یا افزایش اثرات درمانی کموتراپی و رادیوتراپی همچنان در حال بررسی است. بهتر است مصرف این مواد در طی درمان قطع شود. از آنجا که اغلب بیماران در زمان تشخیص به دلیل رژیم نادرست و شیوه زندگی نامناسب، دچار کمبودهای تغذیه­ای هستند، مصرف مکمل­های مولتی ویتامین و مواد معدنی در مقادیر توصیه شده، مجاز است. اما باید توجه داشت که مصرف زیاد و با دوزهای بالا می تواند اثربخشی درمان را کاهش دهد.

میزان توصیه شده میوه و سبزی در طول روز

همانطور که در جدول ملاحظه می­کنید با افزایش سن نیاز به مصرف میوه و سبزی افزایش می­یابد.

استراتژی­های لازم برای کنترل دریافت غذا در بیماران سرطانی

در این بیماران بهترین راه تغذیه از راه دهان می­باشد. گرچه برخی از بیماران بدلیل علایم بیماری یا عوارض ناشی از درمان مانند تهوع و استفراغ، اختلال در بلع یا بی­اشتهایی قادر به خوردن نیستند. با توجه به نوع مشکلاتی که در بیمار وجود دارد می­توان روش­هایی را به­کار گرفت تا دریافت غذا برای او خوشایندتر و دلپذیرتر باشد.

• اغلب مصرف غذاهای با بافت نرم و مایع راحت تر از مصرف غذاهای جامد و با بافت سفت است. بیماران اغلب مایعات زلال سرد، بستنی و هندوانه را به­خوبی تحمل می­کنند.

• در بیمارانی که به دلیل بیماری یا روش­های درمانی دچار اختلال در چشایی شده­اند می­توان با اضافه کردن ادویه­ها و چاشنی­ها به غذا آن را مطلوب­تر کرد.

• در بیمارانی که به­دلیل عوارض ناشی از درمان دچار اختلال در بلع شده­اند از غذاهای نرم و سهل الهضم استفاده شود.

• برای جلوگیری از بروز تهوع و استفراغ به بیماران توصیه می­شود که تا دو ساعت پس از شیمی درمانی غذایی مصرف نکنند.

• برای جلوگیری از خشکی دهان مصرف آدامس بدون شکر و آبنبات توصیه می­شود.

• برای کاهش تهوع در این بیماران تنفس عمیق، مصرف خرده­های یخ و نوشیدن مقدار بسیار کم نوشیدنی­های گازدار توصیه می­شود. در این موارد بهتر است غذاهای چرب محدود گردد.

• مصرف مقادیر کافی ویتامین A،  B6،  C ، اسید فولیک ، بتاکاروتن و اسید پانتوتنیک ( شامل میوه جات و سبزیجات ) به این بیماران توصیه می­شود.

• از آنجا که احساس درد­، خود یک عامل ایجاد بی­اشتهایی در این بیماران است، توصیه می­شود تحت نظر پزشک داروی ضد درد را پیش از غذا مصرف نمایند تا هنگام صرف غذا درد کمتری احساس کنند.

• یکی از نکات مهم در این بیماران زمان غذا خوردن و نحوه توزیع وعده­های غذایی در طول روز است. این بیماران اغلب در طول روز دچار کاهش اشتها می­شوند در نتیجه صبح و ساعات اولیه روز بهترین زمان غذا خوردن می­باشد. بنابراین حجم بیشتر غذا بهتر است در وعده صبح به بیمار داده شود. البته باید سعی شود در طول روز 5 یا 6 وعده کوچک و کم حجم خورده شود.
• از آنجا که اغلب این بیماران دچار تنفر از گوشت قرمز می­شوند بهتر است آهن مورد نیاز بدن آنها از مصرف سایر منابع نظیر حبوبات و مغزهای گیاهی تامین شود.

ü     در شیمی درمانی­هایی که گلبول سفید بیمار زیر 500 است، خوردن سبزیجات خام ممنوع است. 

ü      

ü     گریپ فروت می­تواند اثر دوز داروهای شیمی درمانی را بیشتر کند. این میوه می­تواند بر آنزیم ها اثر بگذارد و باعث تغیییرات ژنتیک در داروها شود، بنابراین در طول شیمی درمانی باید این میوه از رژیم غذایی حذف شود.

ü     در بیماران مبتلا به سرطان پستان که جواب پاتولوژی هورمون­شان مثبت شده است، یکسری از مواد غذایی باید منع شود. زیرا در برخی مواد غذایی فیتواستروژن وجود دارد. کلیه محصولات سویا اعم از سس سویا، کنجاله سویا و لوبیا سویا باید حذف  شوند.مصرف کنجد، شنبلیله، تا حدودی عدس نیز باید محدود شود. 

ü     به آنهایی که دچار زخم­های دهانی می­شوند توصیه می شود از مصرف ترشیجات شامل رب گوجه فرنگی، انواع مرکبات­، و نوشیدنی­های گازدار باید صرف نظر کنند. این موضوع به شدت زخم­های دهانی­شان را تشدید می­کند. با نی آب بخورند. خوردن آب در مقادیر بالا نیز می­تواند زخم­های دهانی­شان را تشدید کند. بستنی و چیزهای یخ حتما در رژیم غذایی­شان لحاظ شود. هر چقدر فضای دهان خنک­تر شود روند بهبود بهتر می­شود. از مواد غذایی­ای که مانند نان­های سوخاری و یا ادویه­جات، حالت خشک و شکننده دارند در رژیم غذایی­شان استفاده نشود.

ü     برای درمان یبوست مواد غذایی­ای که فیبر بالا دارند را در رژیم غذایی­شان استفاده کنند. مصرف روزی سه عدد آلو خیس شده ،  5 تا 6 عدد زیتون و روغن زیتون می تواند مفید باشد. استفاده از عناب و  خوردن نعناع و شوید همراه ماست نیز مفید است.

ü     ضمن اینکه اگر بیماردچار اسهال شد نباید به او مواد فیبردار و یا غذای چرب و سرخ کردنی داد. مصرف غذاهایی با پتاسیم بالا مانند موز، سیب زمینی ، قارچ و مرکبات می­تواند به تعادل الکترولیت کمک کند.

ü     در شیمی درمانی برای پیشگیری از عوارض یبوست و اسهال محصولات پروبیوتیک قابل  توصیه است به جز بیماران با عفونت خونی، سیروز کبدی و مصرف کنندگان کورتون با دوز بالا به علت سیستم ایمنی ضعیف. محصولات پروبیوتیک باعث اصلاح حرکات دودی دستگاه گوارش می­شود .

تاثیر مواد غذایی در پیشگیری از سرطان

• نتایج یررسی­های مختلف نشان داده است که مصرف سبزیجات خانواده کلم و گل کلم باعث تخریب مواد سرطان­زا می­شود.

• مصرف سیر و پیاز می­تواند خطر سرطان معده را کاهش دهد.

• مصرف انار به دلیل داشتن آنتی اکسیدان و لیکوپن از سرطان پروستات جلوگیری می­کند.

• هویج، گوجه فرنگی و مرکبات در برنامه غذایی روزانه به دلیل داشتن آنتی اکسیدان، آلفا و بتاکاروتن، لیکوپن، پلی فنول­ها و فیبر می­تواند خطر سرطان کولون را کاهش دهد.

• طبق مطالعات انجام شده مصرف لبنیات کم چرب به خاطر داشتن کلسیم و ویتامین D خطر ابتلا به سرطان کولون را کاهش می­دهد.

• مصرف چای سبز، انگور، پیاز و مرکبات به توقف تغییرات بدخیم در سلول­ها منجر می­شود.

• مصرف غذاهای دریایی به علت داشتن اسیدهای چرب امگا 3، ویتامین E، سلنیوم و روی در پیشگیری از بسیاری از سرطان­ها به ویژه سرطان پستان و روده نقش دارند.

البته باید توجه داشت که هر سرطان ویژگی خاص خود را دارد. سن، جنس، نوع سرطان، اندام یا سیستم­های درگیر، نوع درمان، و بیماری­های همراه از جمله عوامل مهمی هستند که باید در تنظیم یک رژیم غذایی مناسب در نظر گرفته شوند. برای انتخاب درست مواد غذایی، هرم غذایی بیماران مبتلا به سرطان می­تواند بهترین و مناسب­ترین راه باشد. حفظ تعادل انرژی مصرف غذاهای پرکالری و پر پروتئین نظیر لبنیات کم چرب، مرغ ،ماهی و حبوبات، دریافت مقدار کافی فیبر از طریق مصرف میوه سبزی و غلات سبوس­دار و محدود نمودن مصرف چربی­های اشباع، نمک، قندهای ساده و مشروبات الکلی از مهم­ترین نکاتی است که این هرم بر آن تاکید دارد.